Бид илүүг хүртэх эрхтэй!

Хэдэн долоо хоногийн өмнө миний нэг сайн найз нэгэн сингл залуутай учирч, хайрын романс үүсгэсэн юм. Тэр залуу их таалагдсан бололтой, зогсоо зайгүй учирлын романсаа диталчлан ярьж их л догдолсон байртай харагдана. Гэтэл хэсэг хугацааны дараа нөгөө залуугаа эхнэртэй, хоёр хүүхэдтэй гэдгийг танилаасаа олж мэджээ. Хичнээн нуусан ч Монгол жижигхэн гэдгийг бид бүгдээрээ л мэднэ. Хэзээ нэгэн цагт үнэнийг хэлэх найзын найзын найз гараад л ирнэ. Энэ найз мань миний өөр нэгэн сайн найзтай харьцуулахад бас ч азтай, нөхцөл байдал хүндрэхээс өмнө хурдхан олж мэдсэн байгаа юм. Энд яриад байгаа өөр нэгэн найзад минь юу тохиолдсон бэ гэвэл хоёр гаруй жил үерхсэн залуугийн эхнэр нь гэнэт нэг өдөр гарч ирсэн байдаг. Сэтгэл санааны маш хүнд цохилтонд орсон тул Монголд байхаас дургүй нь хүрээд сарын дотор шийдээд гадаад руу яваад өгсөн юм. Иймэрхүү явдлуудыг хүүхнүүд бид нэг бус удаа сонссон эсвэл өөрийн биеэрээ амсаад, хохирогч болоод үзчихсэн байдаг. 

Налгар дулаан зуныг хэдхэн сар л биеэрээ мэдэрдэг УБ-ийн залуус бид халуун шатаасан өдрийн орой задгай асар, терраст хүйтэн ундаа шимэнгээ, найз нөхөдтэйгээ ярилцан суухыг аргагүй сайн хийдэг билээ. Ингэж байхдаа танил нөхөд, ажлын газрынхан, хамаатны ах дүү нар гээд тааралдахгүй байх хүн ховор. Өчигдөр л гэхэд би урд өмнө уулзаж байсан залуутайгаа тааралдлаа. Одоо найз нөхдийн харилцаатай байдаг учраас нийлж суугаад сонин хачин, ажил төрөл, эхнэр нөхрүүдээ ярилцан хөгжилтэй цагийг өнгөрөөв. Ингээд харьцгаах болж намайг гэрт хүргээд өгий гэхээр нь татгалзалгүй зөвшөөрлөө. Гэтэл гэрийн гадаа ирэнгүүтээ үргэлжлүүлий хоёулаа эн тэр гээд тэнэгтэж гарав. Сүүлийн цаг хагас яриад байсан хайртай эхнэр, аз жаргалтай гэр бүл нь толгойноос нь доодох руу нь орчих вуу яав. Бүр дургүй хүрээд амыг нь алгаараа таглаад гэртээ орлоо.

Дээрх хоёр жишээн дээр хүслээ биелүүлэхийн тулд гэр бүлээ нуух эсвэл найз нөхдийн баг өмсөн, дүр эсгэх зэрэг арга хэрэглэж байгаа нь ядаж өөрийнхөө гэмийг тодорхой хэмжээгээр мэдэж буйгийн шинж бол гэмт сэтгэлийг огт мэдэрдэггүй, ухамсарладаггүй улаан цаймдаа гарсан залуус бас байх юм. Жишээлбэл, эмэгтэй хүн нөхөртэй, гэр бүлтэй тул өөрийг нь сонирхохгүй байгаагаа тодорхой хэлээд байхад "зүгээрээ салгаад авчихна" гээд байнга холбоо бариад, тухайн гэр бүлд бодит аюул занал учруулах хүмүүс байна. 

Манай УБ-ын 25-40 насныхны дунд ганц бие залуучууд тийм ч их биш, ялангуяа мэдлэг боловсрол, ажил төрөл, орлоготой залуучууд маш ховор байдаг. Харин миний мэдэх гадаад төрхийн хувьд сармагчингаас арай дээр, боловсролтой, ажилтай орлоготой ганц бие залуучууд ихэнх нь уулздаг нэг бүсгүйтэй биш нилээн олонтой байдаг. Энэ талаар бодохоор бидний эцэг эхийн үед эрчүүд нь эрчүүд шиг байж дээ, илүү харж, билүү долоохгүй, ханилан суух нэг бүсгүйгээ сонгоод, хийсэн сонголтондоо туушдаа явсаар эхнэрээ болгоод авдаг байж гэж бодогддог юм. Миний хувьд ганц бие байсан үеээ бодохоор үнэхээр гачлантай санагддаг. Эхнэртэй залуучуудад хууртагдана, эхнэргүйчүүдэд нь ч хууртагдана.

Энэ бүх эмх замбараагүй эр эмийн харилцаа зөвхөн залуучуудын дунд явагдаад байгаа гэвэл том төөрөгдөл болох юм. Хориос гучин насны залуучууд бол ихэвчлэн нэг шөнийн биеийн жаргалын төлөө явдаг бол дөч болон тавиад насны хөрөнгөжсөн эрчүүд залуу охидыг мөнгөөр худалдан авч, залуу амрагаа болгож байна. Ялангуяа амьдрал нь хүнд хэцүү, орон нутгаас хотод ганцаараа ороод ирсэн охидууд хөгшин эрчүүдийн мөнгөөр оюун ухаан, биеэ бузарлуулж байна. Манай төр засгийн өндөр албан тушаалтнууд, намын эрх мэдэлтнүүд, томоохон компанийн захирлууд дундаас залуу амрагтай, хоёрдогч эхнэртэй хүмүүс нилээдгүй гарах байх. Хэдэн жилийн өмнө улс даяар сенсаци болсон хуульзүйн яамны сайдын хэрэг үүний нэгээхэн жишээ болоод өгнө. Тэдний хувьд оюун ухаан нь боловсроод тогтчихсон, гэр бүл нь тогтворжчихсон, ажил амьдралаа босгоод, санхүүгийн баялгаа бүтээчихсэн, амьдралд санаа зовох зүйлгүй өөр зугаа цэнгэлд хошуурч явдаг. Гэтэл тэр залуу охидуудын хувьд нөхцөл байдал ямар байхав? Амьдрал мэдэхгүй, зөв зам заагаад өгөх хүн байхгүй, мөнгөгүй тул дээд боловсрол эзэмших нь битгий хэл өдөр хоногийг хоолтой, хоноглох газартай өнгөрөөхийн тулд юу ч хамаагүй хийгээд явж байдаг. Хатуу амьдралд нухлагдаад явж буй тэдний амьдралд тус болох санхүүгийн дэмжлэгийг хэн нэгэн үзүүлээд эхлэвэл хүүхэд чихэрнээс буцдаггүйтэй ижилхэн юм болдог бизээ. Энэ үзэгдлийг өнгөцхөн харвал хэрэгтэй хэрэгтэйгээ солилцож буй шударга наймаа шиг санагдах боловч өргөн утгаар хүний биеийг мөнгөөр худалдан авснаараа тухайн хүний оюун санаа, сэтгэлийг бохирдуулж, хялбар аргаар амьдарч болдог юм байна гэсэн асар буруу үзлийг гүн шингээж өгч байгаа юм. 

Манай улс орон ядуу, ард түмэн өлсөж байгаа боловч ийм аргаар амьдрах замыг хэрхэвч хүлээн зөвшөөрөх ёсгүй. Залуу эмэгтэйд өндөр мэдлэг боловсрол, чадварыг эзэмшиж, өөрийнхөө хүчээр хөл дээрээ зогсоохыг уриалж, хөхүүлэн дэмжиж, тэр замыг зааж өгч, тийм боломжоор хангах ёстой болохоос бусдын мөнгө, бусдын эрхэнд амьдрахыг нь зүгээр хараад сууж болохгүй.                      

Бид яаж яваад ийм байдалд хүрчих вэ? Энд юу нөлөөлөв? Үүний яахийн аргагүй нэг том шалтгаан нь хүйсийн харьцаа, тэнцэл алдагдсан явдал. 2015 оны байдлаар Нийслэл УБ хотод мань нийт 1,363,000 хүн ажиллаж амьдарч байгаагаас 651,000 нь эрэгтэй, 712,000 нь эмэгтэй хүн байна. Өөрөөр хэлбэл 109 эмэгтэйд 100 эрэгтэй ноогдож байна. 

Энэ нь бидний амьдралд ямар байдлаар шууд болон шууд бусаар нөлөөлж байгааг харвал нэгдүгээрт, 9 эмэгтэй насаараа ганц бие амьдрах ёстой болж байна. Гэвч амьдрал дээр сонгогдсон 9 эмэгтэй насаараа ганцаараа яваад байна гэсэн үг биш яагаад гэвэл гэр бүл салалт нийлэлт байнга явагдаж байдаг тул зүгээр л хэн ч бай 9 эмэгтэй л ямар нэгэн цаг үед ганц бие байна гэсэн үг юм. Хэзээ нэгэн цагт энэ эмэгтэй би ч байж болно, та ч байж болно. Хоёрдугаарт, хаана ч очсон эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс олон байна, хаана ч очсон ганц бие эмэгтэйчүүд байжил байна. Иймд эрчүүд нэг эмэгтэйгийн төлөө өрсөлдөх, түүнийгээ насан туршдаа хамгаалах биш олон эмэгтэйчүүдийг хүсэх хандлага бий болно. Өөрөөр хэлбэл, араар тавилт, гэр бүлээс гадуурх харилцаа, ганц бие залуу олон охидуудтай уулзах г.м. Гуравдугаарт, нөхрийн сэтгэл дэхь эхнэр хүүхэд, гэр бүлээ гэсэн үнэ цэнэ суларна. Яагаад гэвэл гэр бүл саллаа гэхэд нөхөр шинэ эхнэртэй болох магадлал эхнэрээс ойролцоогоор 10 дахин их байна. 

Хүйсийн харьцааны алдагдлаас гадна нийгмийн эр эмийн харилцааны энэхүү нөхцөл байдлын өөр нэгэн томоохон шалтгаан нь эрчүүдийн чадвар чансаа, боловсрол хүмүүжилтэй холбоотой асуудал юм. Монголын нийгмийн асуудлын бөөсний сэдэв нь эрчүүдийн архидалт, ажилгүйдэл, гэр бүлийн хүчирхийлэл. Нөхөр нь боловсролгүй, архичин, мөнгөгүй, хүчирхийлэгчийн аль нэг эсвэл бүгд байхад нөхөр хүүхдээ тэжээгээд, гэр бүлээ авч явдаг бүсгүйчүүд зөндөө байна. Эсвэл хэт өндөр боловсрол, оюун ухааны түвшин, албан тушаалд хүрчихсэн бүсгүйчүүдэд тохирох хэмжээний нөхөр болох хүн олддоггүй хандлага нилээд түгээмэл байна. 

Манай орны хамгийн түгээмэл гэр бүлийн төрөл бол эхнэр нөхөр хоёулаа олдог цалин мөнгөрөө ч төсөөтэй, боловсрол мэдлэг ч ойролцоо хосууд юм. Гэвч хоёулаа яг ижилхэн ажилладаг боловч эхнэр  нь гэр орны ажил, хоол унд, хүүхэд шуухад бүгдийг нь хийдэг. Нөхөр нь диван дээр зурагт үзээд хэвтчихдэг. Махтай тостой хоол нэхэж идсээр байгаад зүрх судасны өвчин тусаад эхлээд яваад өгдөг. 

Эмэгтэйчүүд бид тэвчээртэй, даруу тулдаа л энэ нийгмийн асуудлын талаар одоог хүртэл хүчтэй дугарч, төр засгаас арга хэмжээ авахыг шаардаагүй биз. Хэрвээ эсрэгээрээ хүйсийн харьцаа 100 эмэгтэйд 109 эрэгтэй хүн ноогддог байсан бол манай эрчүүд аль хэдийн Азийн нэг улсаас бэр оруулж ирэх үндэсний хөтөлбөр хэрэгжүүлээд явж байх байсан биз. Эсвэл эсрэгээрээ Монгол эмэгтэйчүүд архи уугаад, ажил хийхгүй, мэдлэг боловсролгүй, харанхуй бүдүүлэг, гэр орны ажил хийхгүй, хүүхэд шуухдаа асарч халамжлахгүй, гадуур дотуур яваад байвал эмэгтэйчүүдийг боловсролжуулах үндэсний хөтөлбөр, гэр орны ажилд сургах дамжаа, архинаас гаргах албадан эмчилгээ зэрэгт автобус автобусаар нь ачаад явуулж байх байсан даа. 

Энэхүү асуудлыг сайжруулах дорвитой ажлыг улс даяраа ердөөсөө ч хийгээгүй хирнээ гэр бүл зохиож үр хүүхэд төрүүлэх биологийн хэрэгцээ шаардлага, сайн сайхан, элбэг бүтэн амьдрал руу зүтгэх хүний үндсэн эрхээ дагаад гадаадын хүнтэй суусан Монгол эмэгтэйчүүдээ бүхэл нийгмээрээ муу хэлж гадуурхана.

1990-ээд оноос хойш эмэгтэйчүүд бид амьдралын төрөл бүрийн зовлонг туулж ирлээ. Гэвч энэ бүх зовлонгоос хамгийн хүнд, муухай зовлон бол хажуудах ханьдаа хууртагдах, доромжлуулах, биеийн болон сэтгэлийн зодуур амсах, хайрлагдахгүй байх, үнэ цэнэгүй байхгүй, ганцаардах, ганцаардсанаас болж тэнэг хүнтэй ханилах бизээ. 

Монгол эмэгтэйчүүд хэдий өөрсдийгөө дэлхийд хамгийн хүчирхэг эмэгтэйчүүд гэж боддог ч миний бодлоор огт үгүй юм. Тэд амьдралын хүнд ачааг үүрч байгаа болохоор л  өөрсдийгөө хүчтэй гэж үздэг. Гэвч жинхэнэ хүчирхэг эмэгтэй бол өөрийгөө хүндэтгэдэг, хайрладаг, өөртөө цаг гаргадаг, хүссэн зүйлээ хийж чаддаг, санхүүгийн хувьд бие даасан, эрх чөлөөтэй, шударга халамжтай амьдралын партнёртой, бусадтай яг ижил нийгмийн боломжоор хангагдсан байх ёстой. Үгүй бол өнөөдөр таны байр суурь ямар ч бай хамаагүй түүний төлөө эмэгтэйчүүд бүгд хамтдаа тэмцэх ёстой, яагаад гэвэл бид эмэгтэйчүүд гэсэн нэгэн эрх ашгийн доор нэгтгэгддэг тул. Энэ тэмцэлийн эхлэл бол одоогийн нөхцөл байдлаа илүү эрх тэгш өнцгөөс дахин харах, би үүнээс илүүг хүртэх эрхтэй гэдгээ өөртөө хатуу ойлгуулах юм.  

  

Бүгд хүүхдийн буруу! Эсвэл хүүхэдгүй бидний буруу!

Хэдэн өдрийн өмнө нь нөөтбүүк дээрээ жоохон ажил хийх санаатай гэрийн шуугианаас зугтан байж кофе шопт орж ирээд, арай чимээ шуугиан, хөл хөдөлгөөн багатай нэг булан олж аваад, тухлаад сууж байлаа. Ажилдаа төвлөрчихөөд байсан хэсэг хугацааны дараа над дээр нэг хүүхдээ тэвэрсэн охин ирээд Уучлаарай, та өөр газар суучих, би наана чинь хүүхэдтэйгээ суух гэсэн юм гэж байна. Бүр гайхаад, цаана нь хамт ирсэн бололтой хэдэн найз охидууд нь хараад зогсож байнаа, ойр орчмоо харсан зөндөө л сул суудал байх юм, заавал хамаг юмаа дэлгээд, лаптопоо залгацан, ажил хийгээд сууж байгаа хүнд төвөг удаж байх гэж бодоод чадахгүй л гээд хэлчлээ. Ердийн үед ажил хөөцөлдөөд хүүхдээ тэвэрцэн явж байгаа, оочирлоод зогсож байгаа, такси барих гээд зогсож байгаа хүүхэдтэй хүмүүсийг би өмнөө оруулаад л өгдөг дөө. Харин амарч, чөлөөт цагаа өнгөрүүлэх гээд ижилхэн мөнгө төгрөг төлөөд сууж байгаа кофе шоп, ресторан гэх мэт газруудад хүүхдээрээ далимдуулаад бусад хүнийг хөөж туугаад дарамтлаад байж болохгүй биз дээ.
Саяхан бас багын хоёр найз охинтойгоо орой цаг тохироод уулзахаар боллоо. Тэр хоёр хоёулаа л хүүхэдтэй л дээ. Ялгаа нь гэвэл нэг нь уулаасаа цаг баридаггүй, нөгөө нь цаг барьдаг хурдан шуурхай хүн. Таамагласан ёсоор нэг нь яг цагтаа ирээд, нөгөө нь цаг хагасын дараа орж ирлээ. Удаан уулзаагүй хүмүүс баярлаж хөөрөөд л цаг бариагүй талаар нь тоглоом шоглоом болгоод хэлэхэд харин тийн хоёр хүүхэдтэй болцон чинь гээд л  буруугаа бага руугаа чихэж байна. Инээгээд л өнгөрөв. Хоёртой ч цагаа яс барьдаг хүмүүс бас байнаа байна. Ер нь хүний хувийн зохион байгуулалт буюу цаг барих чинь хүүхэдтэй хүүхэдгүйтэй  ямар ч хамаагүй юм шиг. Ганц бие мөртлөө байнга 1-2 цагаар хоцордог хүмүүс бас байна байна.
Ердөөсөө цагаа барьдаггүй хоёр төрлийн хүмүүс байдаг: 1. Удаан хөдөлгөөнтэй, тайван зантай, эсвэл олон үйлдлийг зэрэг хийх чадваргүй хүмүүс буюу цаг хугацаанд төлөвлөснөө амжуулах төрөлхийн чадвар муутай хүмүүс. Ийм хүмүүстэй найз бол хүлээн зөвшөөрхөөс өөр аргагүй 2. Албаар хоцордог хүмүүс. Хоцроно гэдгээ мэдсээр байж яг л өөрийнхөө хийх ажлуудаа амжуулсны дараа очдог. Ийм хүмүүс хүлээж байгаа хүний цаг завыг огт хүндэлдэггүй, өөрийгөө буюу өөрийн цагийг бусдын цагаас үнэтэй гэж үздэг тул үргэлжлүүлэн харилцах ёстой эсэхээ дахин бодоод үзээрэй.
Хүүхэдтэй болж амжаагүй эмэгтэйчүүд, хүүхдийг сонгоогүй амьдралын хэв маягтай эмэгтэйчүүдийг эелдэгхэн дарамталдаг бас нэгэн төрлийн эмэгтэйчүүд байна. Энэ төрлийнхөн бол эрт хүнтэй сууж, хорин хэдэн насандаа хоёр гурван хүүхэдтэй болчихсон залуу гэрийн эзэгтэй нар байдаг. Тэд найз нөхөдтэйгээ уулзах үедээ хүүхэд, нөхрөөсөө өөр зүйл ярина гэж бараг байхгүй. Учир нь тэд гадаад дотоодод сурж, эрдэм мэдлэгээ дээшлүүлж, олон хүнтэй харьцаж, хамт олны дундд орж, ажил алба эрхэлж яваагүй юм. Үнэндээ тэд үүнэээсээ болж маш их эмзэглэдэг. Ингэснээсээ болж тэд өөрсдийгөө ямар их жаргалтай байгааг, гэрийн эзэгтэйн амьдрал бол эмэгтэй хүний цорын ганц зам юм шиг ярьж гардаг. Тэгээд бас зүгээр байхгүй өөрийнх нь эсрэг замаар явж буй эмэгтэйчүүдийг хэзээ нөхөрт гарч, хүүхэдтэй болох гэж байгааг асууж, хурдлахгүй бол цаг хугацаа яваад байна гээд нэг л их санаа зовсон царай гаргаж хэлнэ. Энэ нь ганц бие бүсгүйчүүдэд эелдэгхэн дарамтлаад ч байгаа юм шиг, тохуурхаад ч байгаа юм шиг сонсогддог. Учир нь тэд энэ талаар хэнээр ч хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа, бүр бөөсний сэдэв гэдэг шиг сонсохоос, тайлбарлахаас залхчихсан байдаг. Эмзэг сэдэв нь болчихсон байдаг, хөндөнгүүт хаягдсан залуу, бүтээгүй явдлууд нь санаанд нь ороод, ер нь амьдралын (биологийн мэнд үлдэх, ижлээ олох, үр удмаа үлдээх) талаар өөртөө итгэх итгэл нь нилээн буурчихсан, бүр алга болчихсон байдаг юм. Иймээс л гэр бүлтэй нь гэр бүлтэйгээрээ, синглүүд нь синглүүдээрээ өөр хоорондоо нийлдэг болчихдог.
Ер нь манай монголчууд шиг хүний хувийн амьдралд хөндлөнгөөс цор цор гээд оролцоод, хамаа намаагүй юм асуугаад, худлаа санаа зовсон царай гаргаж хурдан хүнтэй суу гээд лекц уншаад байдаг хүмүүс ховор шүү. Ганц бие хүмүүс бол жилийн 365 өдрийн аль ч өдөр, аль ч цагт ажил дээр ч, амарч байхдаа ч таних танихгүй хэний ч сэтгэлзүйн довтолгоонд өртөх маш өндөр магадлалтай хүмүүс юм. Зүв зүгээр гадаа салхилаад зогсож байхад юм ярьж ч  үзээгүй ажлын ах хүү ирээд л За, хүнтэй суусан уу, хурдан хүүхэдтэй болоож ч гэх шиг. Хамгийн гол нь иймэрхүү сэтгэлзүйн дарамтыг аливаа гуравдагчаас илүү хамгийн дотны хүмүүс болох эцэг эх, хамаатан садан, найз нөхдүүд өгөөд байдаг. Бусад хүмүүсийн юу гэхийг юман чиний бодохгүй өнгөрөх боловч бид ойр дотны хүмүүсийн санаатай санамсаргүй үгэнд их автаж, хүндээр хүлээн авдаг нь үнэн. Ингэж ганц бие охид бүсгүйчүүдэд асар их сэтгэлийн дарамт өгөөд байгаа нь эргээд тэднийг амьдралын буруу сонголт хийхэд хүргээд байна. Бүр хорин хэдтэй залуу охидуудыг сурч боловсорч, бие даан хөл дээрээ зогсоод, амжилтанд хүр гэж зөв зам зааж өгөхөөс илүүтэйгээр хөгширлөө, хүүхэд гарга гэж загнаад байгаад хэлэх ч үг олдохгүй. Энэ нийгмийн буруу ятгалгаас болоод гуч дөхөж явуу залуу эмэгтэйчүүд гэр бүлтэй хүнээс жирэмсэн болж гэр бүл салгах, эсвэл бүр эцэггүй хүүхдийг өсгөх дээрээ тулаад байна.
Яг өнөө үеийн үржлийн насны Монгол эмэгтэйчүүд, ер нь л монголчууд яагаад, хэзээ, ямар нөхцөлд хүүхэдтэй болох шийдвэр гаргаад байна? Ядаж л тэдний оюун санаа хэзээ энэ бүхэнд бэлэн болчихсон байдаг юм бол? Үүнийг дахин нэг бодож үзмээр юм шиг.
Миний хувьд бага байхаасаа одоо хүртэл энэ асуултыг өөрөөсөө болон эргэн тойрноосоо асуусаар ирсэн. Тэднээс сонссон хамгийн түгээмэл хариулт бол "Хүүхэд хэрэгтэй ш д" эсвэл "Байхгүй бол болохгүй, амьдрал утгагүй". Хэрэгтэй гэдэг нь нас яваад өвдөөд зовоод, хүний гарт ороод ирэхээр өөрийгөө асруулах хүн хэрэгтэй гэсэн утга л даа. Хүүхэд бол амьдралын утга учир, аз жаргал гэж олон хүмүүс хэлдэг. Зарим хүмүүс бүр хүүхэд гаргавал зарим төрлийн хавдар тусах магадлал бага байдаг гэж ярьдаг. Тэгэхээр хүүхэд гэдэг чинь хүмүүсийн аз жаргалтай, эрүүл байх, хөгширснийхөө дараа ганцаардахгүй байх гэсэн өөртөө оруулж байгаа хөрөнгө оруулалт, эрүүл мэндийн даатгал болж таарлаа. Тодорхой хүмүүст энэ нь болохгүй зүйл байхгүй. Гэвч бид хүүхдэд эргүүлээд юу өгч чадах вэ, сайн амьдрал өгч чадах уу үгүй юу гэдгээ сайн бодох хэрэгтэй. Нэгэнт хүний биеийг энэ дэлхий дээр авчрах гэж байгаа бол сайхан амьдралыг өгдөг байх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, хүүхэд элэг бүтэн, аз жаргалаар дүүрэн орчинд, хангалттай чанарлаг хоол хүнс хэрэглэж, шаардлага хангасан орон гэрт амьдарч, цаашлаад ирээдүйд нь тус болох өндөр боловсролыг олгох хэрэгтэй. Ингэснээр хувь хүний хөгжил сайжраад, улс орны нийгэм эдийн засаг хөгжөөд ирнэ. Ер нь хүн амын тоондоо биш чанартаа анхаарал хандуулмаар байна.
Эцэст нь базаад хэлэхэд охид эмэгтэйчүүд бие биенийхээ амьдралын сонголтыг байгаагаар нь хүндэтгэн үзээч, тус тусынхаа амьдралд сэтгэл хангалуун байж, заавал чинийхтэй ижил биш гээд битгий бусдын амьдрал, цаг завыг дорд үзэж, өөрийнхийгөө өндөрт бодож байгаачээ гэж хүсмээр байна. Монголчууд цаг цагаараа байдаггүй гэдэг. Гадаадад бол бүх юм цаг цагтаа тохиолддог гэдэг. Зарим хүмүүс эрт ханиа олдог, зарим нь орой гэрлэдэг жамтай. Хэзээ гэдэг нь чухал биш бүх зүйл зөв цагтаа болж байх нь чухал. Тэгэхээр хүмүүс нэг нэгэндээ битгий буруу зөвлөмж өгч байгаачээ, залуу эмэгтэйчүүдийг хурдан хүнтэй суу хөгширлөө гэхээс илүү хурдан сурч боловсорч, зөв хүн болж, зөв хүнтэй учирсныхаа дараа хүүхэд гарга гэж зөвлөөчээ гэж хүсмээр байна. Энэ нь эргүүлээд нийгмийн маш олон асуудлыг шийднэ шүү.

Мэргэжилтэн үү? Үйлчлэгч үү?

Миний анх ажилд орж байсан газар бол нэгэн яамны харьяа төрийн өмчит компани байлаа. Арван хоёр сарын эхээр ажилдаа орсон тул удалгүй байгууллагын мань шинэ жилийн баяр болов. Манай байгууллагын ажилчдаас гадна яамнаас дарга, сайд нар уригдаж ирсэн байлаа. Манцайсан бүдүүн дарга нар тэргүүн ширээнд зэрэгцээд суучихсан, хоол ундаа идэж дуусаад ширээ ширээн дээр очиж хундага тулган ууцгаав. Бас тэд тайзан дээр гарцгаан, нэг нэгээрээ хундаганы үгийг уран цэцнээ уралдуулан хэлээд уулаа. Анх удаа албан байгууллага, тэр тусмаа төрийн байгууллагын шинэ жилд орж үзсэн би аль болох өөрийнхөөрөө, хамт олонтойгоо нийцэлтэй байхыг бодон худлаа инээн сууж байв. Удалгүй орсон газрын мань захиалгат цаг дуусах дөхөн, хүн амьтан ч согтож, энд тэнд хоёр гурваараа хэлхэлдэн зогсож дараагийн төлөвлөгөөгөө яриж байлаа. Энэ үед манай дарга охидуудаа дээшээ VIP өрөөнд ороод ир гэв. Манай хэлтсийн залуу хүүхнүүд, мөн өөр хэлтсийн хэдэн залуу хүүхнүүд тэр өрөө рүү нь яван харагдана. Би гайхсан хэдий ч бөөнөөрөө явж байгаан болохоор санаа зовсонгүй хамт өрөөнд нь орлоо. Тэгсэн юу вэ? дотор нь яамны сайд дарга нар, манай байгууллагын захирал, дарга нар нэг бөөрөнхий ширээг тойрцон сууж байна. Яах гэж ч биднийг дуудсийн, юутай ч суулаа. Халчихсан, согтчихсон том дарга нар хажуудаа хүүхэн нааж томорч суухыг хүссэн юмуу, эсвэл хурган дарга нар нь нөгүүдүүл дээ долгиноод биднийгээ нааж өгч байгаа юмуу. Ямартай ч танихгүй дарга нартай нэг ширээнд худлаа инээн хэсэг суухад эвгүй, бас түгшүүртэй  байсан юм даг.

Энэ явдлаас хойш ямар нэгэн баяр ёслол, салбарын онцлог үйл явдал, үзэсгэлэн хурал болох бүрт манай байгууллагын зарим эмэгтэй мэргэжилтнүүд тэрхүү Very Important People өрөөнд нь өдөржингөө зууш, чихэр жимс бэлдэх, архи дарс хундагалах ажлыг хийдэг болов. Энэ жишиг өөр байгууллагуудад байдаг эсэхийг нь сайн мэдэхгүй ч яахийн аргагүй ямар ч ажлын газарт байж боломгүй зүйл юм. Харин энэ талаар эсэргүйцэх, дэлгэн ярих эрэгтэй, эмэгтэй хүн надаас өөр байдаггүй нь мөн ч гайхалтай. Угаасаа л эмэгтэйчүүд дарга нарын архидахад үйлчлэх ёстой гэсэн хүлээлт болон хүлээн зөвшөөрөлт эрэгтэй, эмэгтэй гэлтгүй байгаад байгаа юм.

Энгийн үед бусад эрэгтэй эмэгтэй, хөгшин залуу ажилтан, мэргэжилтнүүд тус тусын ажлын үүргийн хувиарийнхаа дагуу ноогдсон зүйлсээ хийгээд, түүндээ ноогдслн цалингаа аваад явдаг хирнээ баяр ёслол, дарга сайд нар, гадны зочид гийчдийг хүлээн авах үед ЭМЭГТЭЙ бөгөөд ЗАЛУУХАН хүүхнүүдийг сонгон авч тэр өрөөнд оруулан үйлчлэгч, зөөгч, ширээний хүүхний үүргийг яагаад гүйцэтгүүлнэ вэ? Миний хувьд энэ нь мэргэжил боловсролтой залуу эмэгтэйчүүдийг ажил мэргэжлийнх нь хувьд доромжлон, доош хийгээд зогсохгүй, сэтгэлзүйн хувьд эмэгтэйчүүдийг чи тогоо шанагатай зууралдах, үйлчилгээний ажил хийх ёстой, удирдах албан тушаалын тухай бол санаад ч хэрэггүй, тэр зөвхөн эрчүүдэд зориулагдсан зүйл гэсэн мессежийг тархинд нь суулгахын хажуугаар эмэгтэйчүүдийг тэрхүү эрэгтэй удирдах ажилчдын зугаацан цэнгэж буй нөхцөлд тавиж өгснөөр ямарваа бэлгийн дарамт, хүчирхийлэлд өртөх эрсдэлд оруулах өндөр магадлалтай.

Бидний нэг их эсэргүйцээд байдаггүй, байх л ёстой асуудал юм шиг хүлээн аваад сурчихсан энэхүү бурангуй хандлага нь ердөөсөө эмэгтэй хүнийг ажлын байран дээр нь зөвхөн ажлын гүйцэтгэл, ур чадвараар нь үнэлэх бус, эмэгтэй хүнд байх ёстой чанар буюу эмэгтэй хүний тухай нийгэмд огтсон хэм хэмжээ: хайр халамж, эелдэг зөөлөн, бусдад туслах чанар зэргээр нь үнэлдэг, тийм зүйлийг тэднээс хүлээдгээс үүдэлтэй байж болох юм.

Ингэхлээр эмэгтэй хүн ажлын байран дээрээ хүлээн зөвшөөрөгдөж, амжилт гаргахын тулд зөвхөн ажлаа хийх бус хүн бүртэй сайхан харицаж, хамтач, тусч заримдаа шаардлагатай үед үйлчлэгч, ширээний хүүхний ажлыг хийх шаардлагатай болж байна. Би үүнийг шударга гэж бодохгүй байна. Энэ мэт ажлын байран дээрх хүйсийн алагчлал, шударга бус байдлыг зөвхөн эмэгтэйчүүд хамтдаа шийдэж чадна гэж бодном. Энэ тухай эмэгтэйчүүд илүү чанга, тод яриасай гэж мөн хүснэ.








  

Хурмийг тойрсон Чимээгүй эмзэглэлүүд

Намар болж хурим найрын сизон эхэллээ хүмүүсээ. Хурмын өдөр бол амьдралд ганцхан тохиолдох магадлал маш өндөртэй, хэзээ ч мартагдашгүй нэгэн өдөр... Хайрт хосууд бие биенээ олоод, хорвоогийн жаргал зовлонг хамтдаа туулах ариун тангарагийг эцэг эх, хамаатан садан, найз нөхөд, хайртай хүмүүсийнхээ өмнө өргөдөг тэр л өдөр.. Зарим хүмүүс хүн болж төрснийх хурим найрын ёслолоо нижгэр тэмдэглэх ёстой гэж үзэж байхад зарим нэг нь бие биендээ хайртай, болж бүтээд амьдарч л байвал гэрлэлтээ даруухан батлуулахад л болно гэцгээнэ.
Ингэж янз бүрээр бодоход, ядахнаа хэлэхэд хүргэх нийгэм, хөрөнгө санхүү, үзэл бодол, хувийн, гэр бүлийн янз бүрийн "Чимээгүй" шалтгаан байдаг бололтой. Хүн бүрийн чанга ярихаас татгалзах эдгээр шалтгаан, эмзэг сэдвийн талаар ангийнхаа нэгэн залуугийн нижгэр хуриманд оролцсоны дараа сайхан бичмээр санагдаад, толгойнд эргэлдээд, гар загатнаад байгаа юм.
Намрын эхэн сарын Дашням, Балжинням, бас бус Нямууд давхацсан бэлэгт сайн өдөр арван жилийн анд нөхрийнхөө хуриманд 15 охид, залуус 3 машин хөлөглөн Тэнгэр резорт гэдэг газар очлоо. Цэцгээр нумарсан хаалгаар орж ирвэл цагаан сарнайн үнэр ханхийж, яг ижил даашинз, хүрмээр гоёсон залуучууд, бүсгүйчүүд угтан авлаа. Бас Guest list буюу ирсэн Зочдоос гарын үсгийг нэхмэл жаазан дээр авахаар хэсэг хүмүүс ажиллаж байна. Таазнаас цагаан сарнайн чимэглэл унжиж, цагаан давуун хана салхинд хийсэх ба хос хоёрын янз бүрээр авхуулсан зургийг фото галлерэй аятай байрлуулсан байлаа. Ирсэн зочдод хундагатай вино тараан явах ба яг л барууны дээд зэрэглэлийн босоо хүлээн авалтыг санагдуулна. Хүндэтгэлийн хүлээн авалтын ширээн дээр хуримлагч хосуудын нэр бүхий амны алчуур, лаа зэрэг нандин зүйлс харагдана. Хос хоёрыг танхимд орж ирэх хүртэл тэдний фото зурган эвлүүүлэг дэлгэцэн дээр гарна. Чавхдаст хөгжмийн тансаг аялгуутай зэрэгцэн хос хоёр мань сарнайн дэвсгэрийг гишгилсээр, дотны найз нөхдийн цувааны араас орж ирэн хүндэтгэлийн ширээн дээр байраа эзлэн заларлаа. Хүргэний талд аав, ээж болон бас бус хүмүүс суусан харагдана. Бэрийн талд эмээ, ээж болон нагац ах нь суусан харагдана. Хурмын танилцуулга явагдаж, түүний дараагаар талуудыг төлөөлөн үг хэлэхээр хөтлөгч урив. Хүргэний талаас мэдээж аав нь үг хэллээ. Харин бэрийн талаас нагац ах нь үг хэлэв!? Арван сар гэдсэндээ тээж, ангир уургаа төрүүлж, өдий зэрэгтэй хүн болгосон ээж нь биш нагац ах нь шүү! Нагац ах нь бүсгүйг өвдсөн үед хараа салгалгүй хажууд нь сахисан болов уу, их сургуулийн шалгалт өгөхөд нь өдөр шөнөгүй гадаа нь оочирлож зогссон болов уу, анхны хүүхэд нь төрөхөд хоол бариад гадаа нь зогсож байсан болов уу? Хурим найран дээр аль нэг талын аав нь оролцох боломжгүй бол түүнийг төлөөлж эрэгтэй хүн, тэр тусмаа басхүү нилээн бядтай нөхөр байх ёстой гэсэн явцуу ойлголт. Эцэг хүнийг хүндлэх ёстой, гэрийн түшиг тулгуур учраас. Харин тэр боломжгүй бол Эжий гэдэг амьд бурханыг тэнд суулган, ерөөлийн үгийг нь хэлэхүүлэхээс юунд ичнэ вэ?
Хүн хүний амьдрал янз бүр л байдаг. Эцэг, эх нь салсан эсвэл үхэж үрэгдсэн. Түүний дараагаар амьдралын хүнд хүчрийг ганцаараа үүрээд ирсэн ачтан чинь амьд сэрүүн хажууд чинь байж байна. Амьдрал түүнд хатуу хандаж хань ижлийг нь аваад, салгаад явсан гэж олонд харуулахаасаа айдаг байх, амьдрал нь бүрэн бүтэн биш гээд өөрөөсөө ч, гэр бүлээсээ ч ичдэг юм байдаг л байх. Миний нэг танил бас аав нь өнгөрцөн гээд хуримаа хиймээргүй байдаг гэсэн. Ээжийгээ тэр олон хүний нүдэн дээр ганцааранг нь суулгахаас айгаад. Хурмыг тойрсон гэр бүлийн эмзэг сэдвүүд гэвэл иймэрхүү.
Ер нь сүүлийн үед хурим найр их шоу, өнгөн шинж чанартай болсон юм шиг. Боломжтой хүмүүс үнэхээр нижгэр хийж байна. Бараг л наадмын шоу шиг 3D лазер шоу үзүүлнэ, сальют буудуулна, кино зураг авалт хийж байгаа юм шиг л мэргэжлийн оператор, зурагчид энд тэндгүй гэрэл, аппарат хэрэгсэл барьж гүйгээд л. Зарим нь бүр үнсгэлжингийн цагаан сүйх тэрэгнээс бууж ирээд л, хаан хатны сүйх тэрэг хөллөөд л.. Тэрний хурим тэгсэн би тэрнээс тэгж илүү гарна гэсэн чимээгүй өрсөлдөөн явагдсаар.. Нисдэг тэрэг хөлөглөж бууж ирэх нь холгүй юм болно. Өө бас нэг өрсөлдөөнт шоу гэвэл хурмын бэлэг гардуулах ёслол гэжугаа.. Хүргэний тал тэдэн өрөө байрны түлхүүр гардууллаа.. бэрийн тал яах гэж байнаа? Бүрэн  тавилга, ланд 200-г бэлэглэлээ ч гэх шиг. Арай жаахан чадруу нь хамаатан саднаараа өр зээл тавин байж дүйцэх хэмжээний бэлэг авч өгнө. Тэрийг нь харсан зочид ангайж гайхаад л, ам уралдан ярицгаагаад л.. Ингээд л тийм байх ёстой юм шиг утгагүй уламжлал тогтчихож байгаа юм.
Хүн гэж нийгэмд байгаа хойно тодорхой хүрээ, зиндаанд заавал харьяалагддаг. Тэр тодорхой зиндаанд доод цэг ба дээд цэг гэж байдаг бөгөөд тэр хоёр цэгийн хооронд бидний түвшин байрладаг. Тэр зиндааны дээд түвшинд байдаг хүмүүсийн аж амьдралд хүрэх гэж ихэнхдээ дунд бөгөөд доод түвшнийхэн тэмүүлдэг. Хуримын хувьд ч гэсэн тэрхүү хэмжээнд хүрэхээр хурим хийх гэж хичээнэ. Жишээлбэл: тэр зиндааныхан Чингис, Баянгол, эсвэл Скай резортод хурим хийдэг бол тэнд хийх хуримтлал үүсгэтлээ хуримаа хийхгүй гэсэн хандлага байна. Уг нь аав, ээжийгээ амьд сэрүүнд, хүний ёсоор хүүхэд шуухад гаргахынхаа өмнө ёс болгоод хуримлавал зүйтэй сэн. Даан ч хүн гэдэг хэлбэрийн амьтан юм даа.
Хүний шунал гэдэг хязгааргүйг бас хуриман дээрээс харж болно. Өөрөө маш нижгэр, тансаг хуримыг хийчэхээд өөрийнхөөс нь илүү болчихлоо гэж атаархан суух ч хүн байна. Хурим байтугай орох оронгүй хосууд цаана чинь зөндөө байгаа шүү дээ.
Хүн төрөлхтөн хэт хөгжөөд, нарийн ширийн болоод ирхийн цагт гарал үүсэл, анхдагч утга санаа, ёс заншил руугаа өндий гэж ярьдаг юм байна лээ. Эрт цагаас манай Монголчууд залуу хосуудыг нэгэн гэрт орж, хамтын ажил амьдралаа эхлүүлж байгааг ахмад настан, аав ээжүүд нь ерөөн Ёслуулахын тулд хуримыг хийж ирсэн. Яг л байгаа нь байгаагаараа, үнэн нь мөнөөрөө, өөртөө үнэнч, итгэлтэй, амьдрал ахуйгаасаа ичэж зовоогүй, эцэг эхээ хүндэтгэсэн хурим хийвэл энэ л жинхэнэ насан туршдаа мартагдашгүй, сайхан хурим болох байх даа залуусаа.

Монгол хүн гэж хэнийг хэлэх вэ?

Үндэсний баяр их баяр, Наадам минь болж Монгол түмэн минь дэнж хотойтол, дэлхийг доргитол сайхан наадах гэж байна. Үндэсний телевиз болон сүүлийн үед олноор бий болсон телевизийн сувгуудаар Монгол түмний ёс заншил, соёл урлаг, тэр тусмаа Наадмын гол сэдэв болсон эрийн гурван наадмын тухай олон сонирхолтой нэвтрүүлгүүдийг ард түмэндээ цацан хүргэж байна.
Энэ сайхан ёс заншил, соёлдоо огшоод манай энэ ёс заншил, НҮБ-н дэлхийн соёлын өвд хүртэл багтсан дэлхийд ганц Монгол наадмын талаар гадаад ертөнц хир ойлголттой байдаг бол гэж бодлоо. Өнөө үед хүмүүс сонирхсон зүйлээ судалгааны материал, номноос хайх нь ховор болж, youtube, wikipedia-гаас хүссэн зүйлээ хурдан шуурхай, өнгөтөөр нь олоод үзчихдэг болсон. Харин эдгээр мэдээллийн асар том платформ дээр Монгол наадам, соёл урлагийн талаар хангалттай, үнэн зөв, сайн чанарын, хүнд хүрэхээр бичлэг, баримтат кино, дор хаяхнаа богино хэмжээний нэвтрүүлэг байна уу?
Youtube-р жишээ авч ярихад Монгол наадам гэж хайвал ЮНЕСКО-н хийсэн 10-н минутын бичлэг гарах ба яриа, дүрс хоёр нь маш зөрүүтэй, бөхийн бичлэг гарж байхад нум сум харвааны талаар ярих жишээтэй. Бага сага хэмжээний бичлэгүүд гарах ч бүрэн хэмжээний, мэргэжлийн бус тул хүн ойлгон хүлээн авахад бэрх.
Монгол морьний уралдаан гэж хайхад ABC-н хийсэн Монгол Дэрби гэгч гадаадынхны оролцсон реалити шоу хамгийн түрүүнд гарна. Монгол морьд, уяа сойлго, гийнгоо, уралдааны явц зэрэг тэр гайхамшигт зүйлсийг багтаасан, хүний оюун санаанд суулгаад өгөх баримтат кино, нэвтрүүлэг нэг ширхэг ч алга.
Наадам гэдэг сэдвийг орхиод энгийн Монгол бүжиг, Монгол уран нугаралт гэж хайвал цөөхөн хэдэн минутын бүжиг, нугарааны үзүүлбэрүүд ямар нэг тайлбаргүй гарах ба түүнийг гадаад ертөнц хэрхэн хүлээн авч буй нь тэдний комментуудаар харагдана буй за. Бичлэгүүд дээрх комментуудыг харвал ихэнхийг нь Монголчууд бичсэн байх ба цөөн хэдэн гадаадууд, Турк, Азиудын коммент харагдана. Монголчуудын комментууд ихэнх нь Чингисийн Монголчууд дэлхийд номер нэг, бид хамгийн мундаг нь, хараал идсэн хятадууд гэсэн утгатай. Харин гадаад хүмүүсийн сэтгэгдэлүүд тухай уран бүтээл эсвэл гүйцэтгэлд хандсан, үндсэрхэг үзэлгүй, зарим сөрөг нэгийг эс тооцвол их эерэг сэтгэгдлүүд оруулсан байх юм. Жишээ болгож нэгэн Ази охин Монгол бүжгээр (яг Монгол уу, үгүй юу гэдгийг би ч сайн мэдэхгүй байна) гадаадын уралдаанд оролцсон бичлэг дээрх комментуудыг оруулая.

   Манайхны комментууд: Тэр бол Монгол биш, хараал идсэн хятад. Тэнэг Хятад, Монгол бүжиг хийхээ боль. Энэ эмэгтэй бол Монгол биш гэх мэт.. Үргэжлүүлэн дээш уншаад байвал манайхны бичсэн маш их бүдүүлэг, доромжлолын үгтэй сэтгэгдлүүд байгаа.
Өөр олон бичлэгүүд дээр ч гэсэн яг ийм сэтгэгдэл, хандлагуудыг харж болно.
Сүүлийн үед манай залуучууд маш үндсэрхэг үзэлтэй болсон. Энэ бол зөв зүйл юм. Үндэсний ёс заншил, соёл урлагаа ч гэсэн маш сайн авч яваа. Манай урлагийн залуу үеийнхэн орчин үеийн хөгжмийг, үндэсний язгуур урлагтай нийцүүлэн залуу хүмүүст язгуур урлагийг ихээр сурталчилж байгаа нь олзуурхууштай зүйлс юм. Харин энэ мэт дэлхий дахины ханддаг том портал дээр бүдүүлэг үг хэллэг хэрэглэж, улс үндэстнээ буруугаар харуулах хэрэгтэй гэж үү.
Үндэсний үзэл гэдэг зүйлийг сэтгэл зүрхэндээ тээж явах нь маш сайн зүйл боловч түүнийг хэрхэн гаргаж илэрхийлэх нь маш том стратегийн асуудал гэж би боддог.
Намайг 2007 онд анх Япон улсад солилцооны оюутнаар явж байхад дэлхийн хорь гаруй орны залуу оюутнууд надтай хамт нэг хөтөлбөрт хамрагдаж байлаа. Хөтөлбөрийн гол зорилго нь өөр өөр улс орны залуу хүмүүс нэг дор цугларан, хамт сурч, амьдран өөр хоорондоосоо суралцах, өөрөөр хэлбэл дэлхий дахинд ганцхан Америк, эсвэл Европ зэрэг эдийн засгаараа хүчирхэг орны соёлууд байдийм биш өөр зөндөө олон аж амьдрал, соёл байдийм шүү гэдгийг амьдрал дээр ойлгуулах байлаа. Мэдээж бид Японы хэл соёл, түүхийг давуу суралцсан ч өөр орны соёл, хүн ардыг хүндэтгэх далд ухамсрыг бидэнд гүн суулгаж өгснийг одоо л би бодож ухаарч байна. Нэг удаа биднээс багш ингэж асуусан юм. What makes you Mongolian or American or any other Nations? буюу Юу чамайг Монгол хүн эсвэл Америк хүн эсвэл ямар нэг улсын хүн болгодог юм бэ? гэж. Бидний зарим нь цус буюу эцэг эх гэж хариуллаа. Тэгвэл эцэг нь Монгол мөртлөө, эх нь гадаад, тэгээд Монголд төрж өссөн, Монголоор ярьдаг хүүхэнд Монгол хүн биш үү? Эцэг эх нь хоёулаа монгол мөртлөө гадаадад төрсөн, Монголоор нэг үг ч ойлгодоггүй, ааруул ч идэж чаддаггүй хүүхэд Монгол уу? Эсвэл Морь унаж чаддаг хүн Монгол юмуу? Бид энэ тухай урт мэтгэлцээн үүсгэсэн ч үнэмлэхүй хариулт олж чадаагүй юм. Тэгэхдээ миний хувьд хүний ямар цустай, гаднаасаа ямар харагддаг нь хамаагүй Монгол сэтгэлгээтэй, Монголын төлөө сэтгэлтэй, Монгол ёс заншил, хэл соёлыг хүндэтгэн дээдэлдэг хүнийг би Монгол хүн гэж боддог.
Цөөхөн хэдэн Монголчууд бид Аугаа түүх, ёс заншил, соёл урлагтай боловч энэ мань орчин үеийн амьдралын хэв маягт шилжиж байгаа болон хүн амын цөөн байдлаас болж мартагдаж, мөхөн аюулд хүрээд байгаа билээ. Үүнийгээ бид аварч үлдэхийн тулд соёл урлагаа зөвхөн Монгол дотроо дэлгэрүүлэн хөгжүүлэх бус гадагшаа соёлын довтолгоо хийж, дэлхий дахины олон хүмүүст Монгол соёл, урлагийг тараан дэлгэрүүлэх ёстой юм. Магадгүй латин америк нийтийн бүжгийг мэддэггүй, бүжиглэдэггүй улс байдаггүйтай адил Монгол биелгээ, уран нугаралтаар гадаадынхан хичээллэж яагаад болохгүй гэж. Бид Япон, Солонгосын соёлын довтолгооны стратегээс яахийн аргагүй сурах хэрэгтэй. Бид гадаадынхныг чи манай бүжгийг битгий сураад бай гэж загнахын оронд энэ чинь ийм байдгийм гээд зүй ёсоор нь зааж өгөх хэрэгтэй. Бид соёлоо гадагш сурталчилахын оронд бүдүүлэг зан гаргах хэрэггүй гэдгийг залуучууд маань сайн ойлгоосой.

Латин бүжиг = чихэрлэг амьдрал

Хүн төрөлхтний үүсгэсэн сайхан зүйлсийн нэг бол яахийн аргагүй бүжиг билээ. Улс орон, үндэстэн бүр өөрийн газар нутаг, соёл иргэншлийн онцлогийг агуулсан бүжгийг хөгжүүлсэн байдаг. Монгол ардын бүжиг нь өдөр тутмын ахуйн амьдралаас урган гарсан хөдөлгөөнүүд болон манай орны үзэсгэлэнт байгалийн сайхныг шингээсэн байна. Дундад Ази Египет, Араб, Турк зэрэг улсуудаас гаралтай бэлхүүсний бүжигнээс эмэгтэй хүний гоо сайхан, уян налархайн дээдийг харж болно. Харин дэлхий дахинд маш их түгэж, олон хүний зүрх сэтгэлийг эзэмдсэн бүжиг бол аргагүй Латин америкийн нийтийн бүжиг билээ.
Урьд өмнө бид харийн орны эдгээр бүжгүүдийг зөвхөн телевиз, киногоор үзэж харж, шимтэн биширч байсан бол өнөө үед тэднийг эх орондоо сурч, хичээллэх боломжтой болсон байна. Энэ нь яахийн аргагүй Монголчуудын амьдрал илүү орчин үеийн хэв загварт шилжиж байгаагийн илрэл юм. Миний эцэг эхийн үеийнхэн, түүнээс өмнөх үеийг дурдаад ч яахав, залуучууд идэх өмсөх, үзэх, сонсох, сурах, хичээллэх, өөрийгөө хөгжүүлэх зүйлсээр дутагдан залуу насаа өнгөрөөсний хажуугаар маш эрт хүнтэй сууж хүүхэд гарган, амьдрал руу дэндүү эрт ордог байсаннь харамсалтай. Харин шинэ үеийн залуус гадаад оронд ихээр сурч, тэндхийн хэл соёлд суралцахын хажуугаар төрөл бүрийн урлаг, уран сайхны зүйлсийг эх орондоо нутагшуулан түгээж байна. Ер нь өөрийгөө хөгжүүлэх, дуртай зүйлдээ цаг гаргах, хүсэл мөрөөдлийнхөө төлөө зүтгэх, нэг олсон амьдралаа утга учиртай өнгөрөөх эрмэлзэл нь залуусын хувьд нийтлэг болж байна.
Миний хувьд багаасаа сонгодог урлаг, төрөл бүрийн бүжиг, хөгжимд дуртай байсан боловч бүх цагаа эрдэм ном сурахад зориулаад тэдгээрийг зөвхөн харж, сонсох төдийгөөр таашаал авдаг байлаа. Амьдралынхаа сурах явцыг дүүргээд, ажлын гараагаа эхлэн бас ч гэж тоймтой болж авсны дараагаар одоо галзуу юм шиг цаг хугацаатай уралдан сурч, ажиллахын оронд дуртай, хийхийг хүсэж ирсэн зүйлдээ цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгөө зориулахыг хүсэх болжээ. Энэ нь ажил амбицаа хойш нь тавиад зугаацаад байна гэсэн үг биш,  зүгээр л өдрийн 14 цаг компьютерийн өмнө суугаа ажиллаж, ажлын стрессээ алколоор гаргадаг амьдралын хэмнэлээс илүү өнгөлөг, аз жаргалтай, утга учиртай амьдрал руу шилжихийг оролдоно гэсэн үг юм.
2012 оны сүүлээр би Монголдоо буцаж ирээд ихэнхдээ найзуудтайгаа уулзаад нэг газар сууж чөлөөт цагийг өнгөрүүлдэг байлаа. Сүүлдээ энэ мань уулзах хэдэн хүмүүс, уулздаг хэдэн газар гэгчээр нэгэн хэвийн уйтгартай болоод ирэв. Эдийн засгийн хувьд ч хэмнэлтгүй, санхүүгийн хувьд ч тааруухан хөрөнгө оруулалт шүү дээ. Тэгээд ч бас сэтгэлзүй, гоозүй, эрүүл мэндийн хувьд ч тусгүй. Ингээд би Ёоганд явж үзлээ. Өмнө гадаадад анхан шатны Ёогад хагас жил явж байсны хувьд Монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа газрууд нэгдүгээрт, хэт олон хүн бага талбайд шахцалдан дасгалаа хийдэг, хоёрдугаарт хөлстэй гарахад усанд орох боломжгүй, гуравдугаарт багш нарын арга барил тааруухан, суралцагчдын дундуур явж яг зөв хийж байгаа эсэхийг тэр болгон шалгадаггүй, дөрөвдүгээрт төлбөрийн систем нь маш хачирхалтай, сараар нь юмуу бөөнөөр өгсөн тохиолдолд ч зөвхөн нэг төрлийн хичээлд л суух боломжтой, бас явсан тоогоор өгч болно гэж байгаа. Яаж ч бодсон хүн нэг удаа явж мөнгөө төлчөөд тийм их таалагдаагүй бол дахин тийшээ явахгүй ш дээ. Харин бөөнөөр нь мөнгөө өгсөн хүн бол мөнгөө өгцөн юм чинь гээд явна. Ер нь хэдэн сараар төлбөрөө төлсөн хүн ямар нэг хязгаарлалтанд баригдахгүй, бүртгүүлсэн цагтаа амжаагүй бол өөр цагт өөр хичээлд орох эрхтэй байх ёстой байхгүй юу. За тэр ч яахав бүр хадуураад явчихлаа. Ер нь л Монгол дахь Ёога таалагдсангүй, аргагүй хөгжих шатандаа явж байгаа байх л даа..
Түүний дараагаар фитнест явья гэж шийдлээ. Гол зорилго нь J. Lo өгзөгөө :p. Өөр сэтгэлзүйн хувьд татагдах зүйл байсангүй. Судлаад үзсэн чинь Юу гэсэн бэ?? Сарын 300,000-аа? Сарын цалингийн 30% нь яваад өгөх юм биш үү? Болий доо. Дугуй уний эсвэл өглөө гарч зайсан руу гүйдиймуу. Ямар ч байсан олон цагаар сууж бие маш их хөшдөг болохоор зуны дулаан цагаар биеэ хөдөлгөх юм хийе.
Дугуй уний гэхээр машинд дайруулчих байх. Өглөө босч гүйе гээд сэрүүлгээ 6-д тавиад унтлаа. Сэрүүлэг ч цагтаа дуугарав. Goldie ч сэрлээ, сэрүүлгээ хойшлуулж 7- д тавиад унтлаа. Ёстой эрт босч харагддийн байгааз дээ кк.
Тэгээд ер нь л бүжигт явхаар шийдлээ. Бэлхүүсний бүжиг арай л биш юмаа, дараа нь хаанаа ч бүжиглэхийн. Ер нь Салса их газар аваад байгаа, үндсэн хөдөлгөөнийг нь сурчихвал дараа нь партинд очвол бас зүгээр хараад суугаад байхгүй, хөөрхөн бүжиглээд байх ч юм билүү?! Тэгээд Мөрөөдлийн бүжгийн клуб гээд хуудсыг фейс дээрээс олоод холбогдох утсаар нь ярихад сарын 50,000 төг, долоо хоногт 2 удаа, яг ажил тараад таарч байна. Багштайгаа ярьж байгаад яваад очлоо. Эхний 30 минут бие халаалт ба тэрний дараагаар үзсэн бүжгийнхээ хөдөлгөөнүүдийг хөгжимгүй давтана, түүний дараагаар хөгжимтэй давтана, хамгийн сүүлд хосоороо сурсан хөдөлгөөнөө хийж үзнэ.

Хөгжимгүй хөдөлж үзэхэд угийн эвсэлгүй би биеэ бариад нэг л болж өгөхгүй байлаа. Харин уянгалаг мөртлөө, цоглог хэмнэлтэй латин хөгжимтэй хамт давтахад хүн бүр өөрийн онцлог хэмнэл хөдөлгөөнийг гаргаж байв. Тэдний хэн нь ч эвсэлгүй муухай харагдсангүй. Хосоороо бүжиглэхэд хоёр өөр хүн, хоёр өөр хэмнэл нэгдэж байгаа, дээрээс нь анхан шатны шинэковууд болохоор хөдөлгөөн нийлж өгөхгүй жаахан бантагнана. Харин олон удаа давтаад ирэхэд хоёр, гурав хоног дотор л аль ч эрэгтэй, аль ч эмэгтэйтэй хамтран бүжиглэж болж байлаа. Үнэхээр урамшмаар.
Гол нь хэдхэн хоногийн дотор мундаг бүжиглэдэг болчихоогүй ч үндсэн хөдөлгөөнөө ч сайн хийж чадахгүй байсан шуудайтай үхрийн эвэр шиг, баруун солгой хүмүүс Латин бүжгийн аянд хамтран бүжиглэхээр аяндаа болоод байгаа нь гайхалтай юм. Тэхээр үндсэн хөдөлгөөнөө л мэдэж байвал Латин бүжгийн хэмнэл нь хосуудыг түрж явдаг юм шиг...
Шинэ юмийг сурах нь үргэлж шинэ зүйлс, шинэ боломжууд, шинэ хүмүүстэй учрах эхлэл байдаг. Латин бүжиг миний амьдралд маш их аз жаргал, баяр хөөрийг авчирна гэдэгт би итгэлтэй байна. Туршилт үргэлжилсээр...
      

НАСА-н охидууд

Өнгөрсөн 9-р сард Насагийн 2013 оны сансрын нисгэгчдийн ангид элсэн суралцагчдийг нийтэд зарласан байна. Уг анги нь цаашид NASA-гийн 49 жинхэнэ сансрын нисгэгчдийн эгнээнд нэгдэн орох 8 сурагчаас бүрдэх юм. 

Тэрхүү 8 сурагчдын дөрөв нь Christina Hammock, Nicole Mann, Anne McClain, Jessica Meir нэртэй ЭМЭГТЭЙЧҮҮД.

 

NASA-гийн зүгээс энэ дөрвөн эмэгтэйг ямар нэг хүйсийн квотыг дүүргэхээр сонгосонгүй. Тэд ердөө л энэ ажилд тохирох хамгийн шилдэгүүд байсан учир сонгосон юм. Энэ анги нь NASA-ийн үе үеийн сансрын нисгэгч сурагчдийн ангиудаас эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувиараа тэргүүлсэн тохиолдол болжээ. 

Дээрх мэдээ магадгүй таныг дараах тоо баримтыг сонсох хүртэл тийм сонин санагдахгүй байх, юу гэвэл:

1) Бүхий л цаг үед нийт 534 хүн төрөлхтөн сансарт аялсанаас зөвхөн 57 нь эмэгтэй хүн байсан.

2) Эдгээр 4 эмэгтэй нь нийт өргөдөл өгсөн 6300 нэр дэвшигчээс шалгарч чадсан.

Шалгаруулах үйл явц нь төсөөлж буйгаар маш хүнд хэцүү байсан ба NASA-н хуудаснаас наад захын жишиг шаардлагыг харвал тэдний сургалтын хөтөлбөрийн нэг хэсэг нь сурагчдыг 25 метрийн урттай бассейныг сансрын нисгэгчийн хувцастай 3 удаа нааш цааш сэлэх чадвартай байхыг шаардсан байна. Үүнд бусад оюун чадавхийн болон биеийн шаардлагуудыг дурьдаагүй болно. Тэдгээр өндөр шаардлагуудын тухай хором ч болов мартаад энэхүү дөрвөн эмэгтэйн амжилтуудыг харцгаая.

  

Сансарт ниссэн хамгийн анхны Америк бүсгүй. Тэрээр анх 1983 онд сансарт нисэхдээ 32 настай байжээ. 

Кристина нь инжинер ба физикийн бакалаврын зэрэгтэй ба цахилгааны инжинерээр магистрын зэрэгтэй. Тэрээр Антарктид зэрэг газарт судалгаа хийн өвлийг өнгөрөөж байсан нэгэн.

Николь нь механикийн инжинер зэрэгтэй бө АНУ-н Тэнгисийн флотын мэргэжлийн нисгэгч юм. Түүнчлэн тэрээр гайхалтай хөл бөмбөгч. 

Анне нь нисгэгч, тагнуулын оффицер, рагбигийн тоглогч, усанд шумбагч юм. Тэр мөн нийгмийн эрүүл мэнд болон олон улс судлалаар бакалаврын зэрэгтэй.  

Жессика нь биологи, сансар судлал, далайн биологиор бакалаврын зэрэгтэй. Мөн нисгэгч, ус ба мөсний шумбагч, Харвардын Анагаахын Ухааны сургуульд туслах профессор юм. 

Эдгээр бүсгүйчүүдийг гайхалтай гэдэгт хэн ч эргэлзэхгүй байх. Гэхдээ бид энэ бичлэгийг уншаад, ямар мундаг юм бэ гэж толгой дохиод өнгөрч болохгүй. Бид тэдний нэр алдрыг дэлхий даяар тараах хэрэгтэй. Бид тэдний амжилтыг бусад бүсгүйчүүдэд хүргэн, шагшин магтах хэрэгтэй. Учир нь бидний амьдарч буй энэ нийгэмд бид ухаалаг, гайхалтай эмэгтэйчүүдийг бахдан тэмдэглэх эсвэл хүндэтгэн баярлахад хангалттай цаг гаргадаггүй.

Бид цээжээр дор хаяж 100 эмэгтэй алдартнуудын нэр, тэдний хувийн амьдралын тухай нарийн ширийнийг хэлж чаддаг мөртлөө шинжлэх ухаан, анагаах эсвэл хүмүүнлэгийн салбарт дэлхийг өөрчлөх үйлсийг хийж буй бүсгүйчүүдийг нэрлэ гэвэл харин яах бол?

Бид "Хонгор минь, намайг дахиад нэг удаа .." дуу нь хит болж, үсээ хусуулж, 24 цагийн дотор гэрлэж, гэрлэлтээ цуцлуулсан Бритни Спирс, хувийн бичлэгээ интернэтэд тавьж олонд танигдсан Парис Хилтон зэргийг юунаас илүү мэдэх хирнээ эдгээр бүсгүйчүүд болон бусад үнэхээр чухал ажлуудыг хийж бүтээж яваа жинхэнэ эмэгтэйчүүдийг мэдэж, тэднээс үлгэр дуурайл авахад хир хүч хөдөлмөр, цаг зав зарцууладаг билээ.

Тиймээс би та бүхнийг эдгээр НАСА-н эрэлхэг, хүчирхэг эмэгтэйчүүдийг монголын олон охид бүсгүйчүүдэд таниулж түгээх, тэднээс үлгэр дууриал, урам зориг авахад нь тус нэмрээ оруулах үйлсэд уриалж байна.