Хурмийг тойрсон Чимээгүй эмзэглэлүүд

Намар болж хурим найрын сизон эхэллээ хүмүүсээ. Хурмын өдөр бол амьдралд ганцхан тохиолдох магадлал маш өндөртэй, хэзээ ч мартагдашгүй нэгэн өдөр... Хайрт хосууд бие биенээ олоод, хорвоогийн жаргал зовлонг хамтдаа туулах ариун тангарагийг эцэг эх, хамаатан садан, найз нөхөд, хайртай хүмүүсийнхээ өмнө өргөдөг тэр л өдөр.. Зарим хүмүүс хүн болж төрснийх хурим найрын ёслолоо нижгэр тэмдэглэх ёстой гэж үзэж байхад зарим нэг нь бие биендээ хайртай, болж бүтээд амьдарч л байвал гэрлэлтээ даруухан батлуулахад л болно гэцгээнэ.
Ингэж янз бүрээр бодоход, ядахнаа хэлэхэд хүргэх нийгэм, хөрөнгө санхүү, үзэл бодол, хувийн, гэр бүлийн янз бүрийн "Чимээгүй" шалтгаан байдаг бололтой. Хүн бүрийн чанга ярихаас татгалзах эдгээр шалтгаан, эмзэг сэдвийн талаар ангийнхаа нэгэн залуугийн нижгэр хуриманд оролцсоны дараа сайхан бичмээр санагдаад, толгойнд эргэлдээд, гар загатнаад байгаа юм.
Намрын эхэн сарын Дашням, Балжинням, бас бус Нямууд давхацсан бэлэгт сайн өдөр арван жилийн анд нөхрийнхөө хуриманд 15 охид, залуус 3 машин хөлөглөн Тэнгэр резорт гэдэг газар очлоо. Цэцгээр нумарсан хаалгаар орж ирвэл цагаан сарнайн үнэр ханхийж, яг ижил даашинз, хүрмээр гоёсон залуучууд, бүсгүйчүүд угтан авлаа. Бас Guest list буюу ирсэн Зочдоос гарын үсгийг нэхмэл жаазан дээр авахаар хэсэг хүмүүс ажиллаж байна. Таазнаас цагаан сарнайн чимэглэл унжиж, цагаан давуун хана салхинд хийсэх ба хос хоёрын янз бүрээр авхуулсан зургийг фото галлерэй аятай байрлуулсан байлаа. Ирсэн зочдод хундагатай вино тараан явах ба яг л барууны дээд зэрэглэлийн босоо хүлээн авалтыг санагдуулна. Хүндэтгэлийн хүлээн авалтын ширээн дээр хуримлагч хосуудын нэр бүхий амны алчуур, лаа зэрэг нандин зүйлс харагдана. Хос хоёрыг танхимд орж ирэх хүртэл тэдний фото зурган эвлүүүлэг дэлгэцэн дээр гарна. Чавхдаст хөгжмийн тансаг аялгуутай зэрэгцэн хос хоёр мань сарнайн дэвсгэрийг гишгилсээр, дотны найз нөхдийн цувааны араас орж ирэн хүндэтгэлийн ширээн дээр байраа эзлэн заларлаа. Хүргэний талд аав, ээж болон бас бус хүмүүс суусан харагдана. Бэрийн талд эмээ, ээж болон нагац ах нь суусан харагдана. Хурмын танилцуулга явагдаж, түүний дараагаар талуудыг төлөөлөн үг хэлэхээр хөтлөгч урив. Хүргэний талаас мэдээж аав нь үг хэллээ. Харин бэрийн талаас нагац ах нь үг хэлэв!? Арван сар гэдсэндээ тээж, ангир уургаа төрүүлж, өдий зэрэгтэй хүн болгосон ээж нь биш нагац ах нь шүү! Нагац ах нь бүсгүйг өвдсөн үед хараа салгалгүй хажууд нь сахисан болов уу, их сургуулийн шалгалт өгөхөд нь өдөр шөнөгүй гадаа нь оочирлож зогссон болов уу, анхны хүүхэд нь төрөхөд хоол бариад гадаа нь зогсож байсан болов уу? Хурим найран дээр аль нэг талын аав нь оролцох боломжгүй бол түүнийг төлөөлж эрэгтэй хүн, тэр тусмаа басхүү нилээн бядтай нөхөр байх ёстой гэсэн явцуу ойлголт. Эцэг хүнийг хүндлэх ёстой, гэрийн түшиг тулгуур учраас. Харин тэр боломжгүй бол Эжий гэдэг амьд бурханыг тэнд суулган, ерөөлийн үгийг нь хэлэхүүлэхээс юунд ичнэ вэ?
Хүн хүний амьдрал янз бүр л байдаг. Эцэг, эх нь салсан эсвэл үхэж үрэгдсэн. Түүний дараагаар амьдралын хүнд хүчрийг ганцаараа үүрээд ирсэн ачтан чинь амьд сэрүүн хажууд чинь байж байна. Амьдрал түүнд хатуу хандаж хань ижлийг нь аваад, салгаад явсан гэж олонд харуулахаасаа айдаг байх, амьдрал нь бүрэн бүтэн биш гээд өөрөөсөө ч, гэр бүлээсээ ч ичдэг юм байдаг л байх. Миний нэг танил бас аав нь өнгөрцөн гээд хуримаа хиймээргүй байдаг гэсэн. Ээжийгээ тэр олон хүний нүдэн дээр ганцааранг нь суулгахаас айгаад. Хурмыг тойрсон гэр бүлийн эмзэг сэдвүүд гэвэл иймэрхүү.
Ер нь сүүлийн үед хурим найр их шоу, өнгөн шинж чанартай болсон юм шиг. Боломжтой хүмүүс үнэхээр нижгэр хийж байна. Бараг л наадмын шоу шиг 3D лазер шоу үзүүлнэ, сальют буудуулна, кино зураг авалт хийж байгаа юм шиг л мэргэжлийн оператор, зурагчид энд тэндгүй гэрэл, аппарат хэрэгсэл барьж гүйгээд л. Зарим нь бүр үнсгэлжингийн цагаан сүйх тэрэгнээс бууж ирээд л, хаан хатны сүйх тэрэг хөллөөд л.. Тэрний хурим тэгсэн би тэрнээс тэгж илүү гарна гэсэн чимээгүй өрсөлдөөн явагдсаар.. Нисдэг тэрэг хөлөглөж бууж ирэх нь холгүй юм болно. Өө бас нэг өрсөлдөөнт шоу гэвэл хурмын бэлэг гардуулах ёслол гэжугаа.. Хүргэний тал тэдэн өрөө байрны түлхүүр гардууллаа.. бэрийн тал яах гэж байнаа? Бүрэн  тавилга, ланд 200-г бэлэглэлээ ч гэх шиг. Арай жаахан чадруу нь хамаатан саднаараа өр зээл тавин байж дүйцэх хэмжээний бэлэг авч өгнө. Тэрийг нь харсан зочид ангайж гайхаад л, ам уралдан ярицгаагаад л.. Ингээд л тийм байх ёстой юм шиг утгагүй уламжлал тогтчихож байгаа юм.
Хүн гэж нийгэмд байгаа хойно тодорхой хүрээ, зиндаанд заавал харьяалагддаг. Тэр тодорхой зиндаанд доод цэг ба дээд цэг гэж байдаг бөгөөд тэр хоёр цэгийн хооронд бидний түвшин байрладаг. Тэр зиндааны дээд түвшинд байдаг хүмүүсийн аж амьдралд хүрэх гэж ихэнхдээ дунд бөгөөд доод түвшнийхэн тэмүүлдэг. Хуримын хувьд ч гэсэн тэрхүү хэмжээнд хүрэхээр хурим хийх гэж хичээнэ. Жишээлбэл: тэр зиндааныхан Чингис, Баянгол, эсвэл Скай резортод хурим хийдэг бол тэнд хийх хуримтлал үүсгэтлээ хуримаа хийхгүй гэсэн хандлага байна. Уг нь аав, ээжийгээ амьд сэрүүнд, хүний ёсоор хүүхэд шуухад гаргахынхаа өмнө ёс болгоод хуримлавал зүйтэй сэн. Даан ч хүн гэдэг хэлбэрийн амьтан юм даа.
Хүний шунал гэдэг хязгааргүйг бас хуриман дээрээс харж болно. Өөрөө маш нижгэр, тансаг хуримыг хийчэхээд өөрийнхөөс нь илүү болчихлоо гэж атаархан суух ч хүн байна. Хурим байтугай орох оронгүй хосууд цаана чинь зөндөө байгаа шүү дээ.
Хүн төрөлхтөн хэт хөгжөөд, нарийн ширийн болоод ирхийн цагт гарал үүсэл, анхдагч утга санаа, ёс заншил руугаа өндий гэж ярьдаг юм байна лээ. Эрт цагаас манай Монголчууд залуу хосуудыг нэгэн гэрт орж, хамтын ажил амьдралаа эхлүүлж байгааг ахмад настан, аав ээжүүд нь ерөөн Ёслуулахын тулд хуримыг хийж ирсэн. Яг л байгаа нь байгаагаараа, үнэн нь мөнөөрөө, өөртөө үнэнч, итгэлтэй, амьдрал ахуйгаасаа ичэж зовоогүй, эцэг эхээ хүндэтгэсэн хурим хийвэл энэ л жинхэнэ насан туршдаа мартагдашгүй, сайхан хурим болох байх даа залуусаа.

Монгол хүн гэж хэнийг хэлэх вэ?

Үндэсний баяр их баяр, Наадам минь болж Монгол түмэн минь дэнж хотойтол, дэлхийг доргитол сайхан наадах гэж байна. Үндэсний телевиз болон сүүлийн үед олноор бий болсон телевизийн сувгуудаар Монгол түмний ёс заншил, соёл урлаг, тэр тусмаа Наадмын гол сэдэв болсон эрийн гурван наадмын тухай олон сонирхолтой нэвтрүүлгүүдийг ард түмэндээ цацан хүргэж байна.
Энэ сайхан ёс заншил, соёлдоо огшоод манай энэ ёс заншил, НҮБ-н дэлхийн соёлын өвд хүртэл багтсан дэлхийд ганц Монгол наадмын талаар гадаад ертөнц хир ойлголттой байдаг бол гэж бодлоо. Өнөө үед хүмүүс сонирхсон зүйлээ судалгааны материал, номноос хайх нь ховор болж, youtube, wikipedia-гаас хүссэн зүйлээ хурдан шуурхай, өнгөтөөр нь олоод үзчихдэг болсон. Харин эдгээр мэдээллийн асар том платформ дээр Монгол наадам, соёл урлагийн талаар хангалттай, үнэн зөв, сайн чанарын, хүнд хүрэхээр бичлэг, баримтат кино, дор хаяхнаа богино хэмжээний нэвтрүүлэг байна уу?
Youtube-р жишээ авч ярихад Монгол наадам гэж хайвал ЮНЕСКО-н хийсэн 10-н минутын бичлэг гарах ба яриа, дүрс хоёр нь маш зөрүүтэй, бөхийн бичлэг гарж байхад нум сум харвааны талаар ярих жишээтэй. Бага сага хэмжээний бичлэгүүд гарах ч бүрэн хэмжээний, мэргэжлийн бус тул хүн ойлгон хүлээн авахад бэрх.
Монгол морьний уралдаан гэж хайхад ABC-н хийсэн Монгол Дэрби гэгч гадаадынхны оролцсон реалити шоу хамгийн түрүүнд гарна. Монгол морьд, уяа сойлго, гийнгоо, уралдааны явц зэрэг тэр гайхамшигт зүйлсийг багтаасан, хүний оюун санаанд суулгаад өгөх баримтат кино, нэвтрүүлэг нэг ширхэг ч алга.
Наадам гэдэг сэдвийг орхиод энгийн Монгол бүжиг, Монгол уран нугаралт гэж хайвал цөөхөн хэдэн минутын бүжиг, нугарааны үзүүлбэрүүд ямар нэг тайлбаргүй гарах ба түүнийг гадаад ертөнц хэрхэн хүлээн авч буй нь тэдний комментуудаар харагдана буй за. Бичлэгүүд дээрх комментуудыг харвал ихэнхийг нь Монголчууд бичсэн байх ба цөөн хэдэн гадаадууд, Турк, Азиудын коммент харагдана. Монголчуудын комментууд ихэнх нь Чингисийн Монголчууд дэлхийд номер нэг, бид хамгийн мундаг нь, хараал идсэн хятадууд гэсэн утгатай. Харин гадаад хүмүүсийн сэтгэгдэлүүд тухай уран бүтээл эсвэл гүйцэтгэлд хандсан, үндсэрхэг үзэлгүй, зарим сөрөг нэгийг эс тооцвол их эерэг сэтгэгдлүүд оруулсан байх юм. Жишээ болгож нэгэн Ази охин Монгол бүжгээр (яг Монгол уу, үгүй юу гэдгийг би ч сайн мэдэхгүй байна) гадаадын уралдаанд оролцсон бичлэг дээрх комментуудыг оруулая.

   Манайхны комментууд: Тэр бол Монгол биш, хараал идсэн хятад. Тэнэг Хятад, Монгол бүжиг хийхээ боль. Энэ эмэгтэй бол Монгол биш гэх мэт.. Үргэжлүүлэн дээш уншаад байвал манайхны бичсэн маш их бүдүүлэг, доромжлолын үгтэй сэтгэгдлүүд байгаа.
Өөр олон бичлэгүүд дээр ч гэсэн яг ийм сэтгэгдэл, хандлагуудыг харж болно.
Сүүлийн үед манай залуучууд маш үндсэрхэг үзэлтэй болсон. Энэ бол зөв зүйл юм. Үндэсний ёс заншил, соёл урлагаа ч гэсэн маш сайн авч яваа. Манай урлагийн залуу үеийнхэн орчин үеийн хөгжмийг, үндэсний язгуур урлагтай нийцүүлэн залуу хүмүүст язгуур урлагийг ихээр сурталчилж байгаа нь олзуурхууштай зүйлс юм. Харин энэ мэт дэлхий дахины ханддаг том портал дээр бүдүүлэг үг хэллэг хэрэглэж, улс үндэстнээ буруугаар харуулах хэрэгтэй гэж үү.
Үндэсний үзэл гэдэг зүйлийг сэтгэл зүрхэндээ тээж явах нь маш сайн зүйл боловч түүнийг хэрхэн гаргаж илэрхийлэх нь маш том стратегийн асуудал гэж би боддог.
Намайг 2007 онд анх Япон улсад солилцооны оюутнаар явж байхад дэлхийн хорь гаруй орны залуу оюутнууд надтай хамт нэг хөтөлбөрт хамрагдаж байлаа. Хөтөлбөрийн гол зорилго нь өөр өөр улс орны залуу хүмүүс нэг дор цугларан, хамт сурч, амьдран өөр хоорондоосоо суралцах, өөрөөр хэлбэл дэлхий дахинд ганцхан Америк, эсвэл Европ зэрэг эдийн засгаараа хүчирхэг орны соёлууд байдийм биш өөр зөндөө олон аж амьдрал, соёл байдийм шүү гэдгийг амьдрал дээр ойлгуулах байлаа. Мэдээж бид Японы хэл соёл, түүхийг давуу суралцсан ч өөр орны соёл, хүн ардыг хүндэтгэх далд ухамсрыг бидэнд гүн суулгаж өгснийг одоо л би бодож ухаарч байна. Нэг удаа биднээс багш ингэж асуусан юм. What makes you Mongolian or American or any other Nations? буюу Юу чамайг Монгол хүн эсвэл Америк хүн эсвэл ямар нэг улсын хүн болгодог юм бэ? гэж. Бидний зарим нь цус буюу эцэг эх гэж хариуллаа. Тэгвэл эцэг нь Монгол мөртлөө, эх нь гадаад, тэгээд Монголд төрж өссөн, Монголоор ярьдаг хүүхэнд Монгол хүн биш үү? Эцэг эх нь хоёулаа монгол мөртлөө гадаадад төрсөн, Монголоор нэг үг ч ойлгодоггүй, ааруул ч идэж чаддаггүй хүүхэд Монгол уу? Эсвэл Морь унаж чаддаг хүн Монгол юмуу? Бид энэ тухай урт мэтгэлцээн үүсгэсэн ч үнэмлэхүй хариулт олж чадаагүй юм. Тэгэхдээ миний хувьд хүний ямар цустай, гаднаасаа ямар харагддаг нь хамаагүй Монгол сэтгэлгээтэй, Монголын төлөө сэтгэлтэй, Монгол ёс заншил, хэл соёлыг хүндэтгэн дээдэлдэг хүнийг би Монгол хүн гэж боддог.
Цөөхөн хэдэн Монголчууд бид Аугаа түүх, ёс заншил, соёл урлагтай боловч энэ мань орчин үеийн амьдралын хэв маягт шилжиж байгаа болон хүн амын цөөн байдлаас болж мартагдаж, мөхөн аюулд хүрээд байгаа билээ. Үүнийгээ бид аварч үлдэхийн тулд соёл урлагаа зөвхөн Монгол дотроо дэлгэрүүлэн хөгжүүлэх бус гадагшаа соёлын довтолгоо хийж, дэлхий дахины олон хүмүүст Монгол соёл, урлагийг тараан дэлгэрүүлэх ёстой юм. Магадгүй латин америк нийтийн бүжгийг мэддэггүй, бүжиглэдэггүй улс байдаггүйтай адил Монгол биелгээ, уран нугаралтаар гадаадынхан хичээллэж яагаад болохгүй гэж. Бид Япон, Солонгосын соёлын довтолгооны стратегээс яахийн аргагүй сурах хэрэгтэй. Бид гадаадынхныг чи манай бүжгийг битгий сураад бай гэж загнахын оронд энэ чинь ийм байдгийм гээд зүй ёсоор нь зааж өгөх хэрэгтэй. Бид соёлоо гадагш сурталчилахын оронд бүдүүлэг зан гаргах хэрэггүй гэдгийг залуучууд маань сайн ойлгоосой.